Bestaande, laaggeschoolde werkgelegenheid verdwijnt en keert niet meer terug. Hoogwaardige, gespecialiseerde beroepen hebben de toekomst, zo blijkt uit een onderzoek van prof. dr. Pieter Tordoit van de Universiteit Amsterdam. (Tekst: Han Verbeem, foto: Pixabay / Konstantin Kolosov)
BERGEN OP ZOOM – De economische agenda voor de regio, daarover sprak de Bergse gemeenteraad donderdagavond. Daarbij kreeg de raad een drie kwartier durend mini-college van prof. dr. Pieter Tordoir, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. De conclusie: West-Brabant en daarmee ook Bergen op Zoom hebben een sterke economische kracht. Maar deze is nog niet volledig benut. Er is een verschuivining in werkgelegenheid: laaggeschoolde arbeid verdwijnt en de behoefte aan gespecialiseerde banen neemt toe. Overheid, onderwijs en gemeenten moeten nóg meer de krachten bundelen en daarbij keuzes durven te maken. Niets doen is geen optie. "De bestaande werkgelegenheid neemt af en komt niet meer terug. Wen er maar aan!"
Professor dr. Pieter Tordoir, hoogleraar Economische Gegografie en Planologie aan de Universiteit van Amsterdam, onderzocht in opdracht van West-Brabaantse gemeenten de economische kracht van de regio. Tordoir maakte de afgelopen maanden een sterkte-zwakteanalyse (SWAT) voor de economische ambities van West-Brabant. "Een hele uitdagende opdracht", aldus Trodoir. Hij is economisch-geograaf en 'West-Brabant is een uitermate interessant gebied, hoewel niet makkelijk." Er is werk aan de winkel, er moet nagedacht worden over de toekomst. Het gebied ligt strategisch, in de internationale delta. Daarbij maakt Trodoir de vergelijking met Oost-Brabant, waar twintig jaar geleden de handen ineengeslagen zijn. Dat gebied heeft zich tot toonaangevende economische regio ontwikkeld.
Van laag- naar midden- en hooggeschoold
De werkgelegenheid in deze regio neemt echter af. "Dat is een structureel proces en dat gaat door. Wen er maar aan", zo sprak Tordoir de Bergse raadsleden toe. Laaggeschoold werk verdwijnt. "Het koffieschenken op terrassen wordt steeds meer door studenten gedaan." Er onstaat daarentegen extra behoefde aan midden- en hoogopgeleid werk." Daarbij ligt het hogere segment in de steden en de middenopgeleide in de dorpen en kernen. "Hier zit veel procesindustrie, die in verregaande mate automatiseert." Naast een daling van de werkgelegenheid rondom Bergen op Zoom ziet de hoogleraar juist een kentering in andere gemeenten, zoals Etten-Leur en Tilburg, waar de slag wél is gemaakt. "Daar neemt de werkgelegenheid toe door gespecialiseerde, hoogwaardige bedrijvigheid."
Afname instroom onderwijs
De instroom in het onderwijs neemt af, en daardoor ook de uitstroom. "Dat is wel een probleem: als je economische ambities dan heb je ook de mensen nodig. Het is daarom zaak jonge mensen aan de regio te binden, aldus Tordoir." Er wordt veel gependeld binnen West-Brabant, met flinke pendelstromen richting vooral Breda en Tilburg. Ook internationaal, richting Vlaanderen, is er het nodige woon-werkverkeer maar dat wordt helaas niet meer gemeten, moet de hoogleraar toegeven.
Werken en wonen
Maar uiteindelijk kiezen werknemers tevens voor een stad om zich er te vestigen. Ook in Bergen op Zoom, en voor een stad aan de rand van het land is dat uitzonderlijk. "Deze mensen komen hier om te wonen maar werken elders", aldus Tordoir. "Blijkbaar is deze regio érg vestigingswaardig." Er zijn mismatches in de arbeidsmarkt, die daarbij een rol spelen: de hoogopgeleiden komen hier wonen, maar de laag- en middenopgeleiden die geboren en getogen zijn in de gemeente verhuizen juist naar elders. De arbeidsparticipatie daalt. "Er zit iets niet helemaal goed in de sociale structuur", constateert de hoogleraar.
Groene tuin
Mondiaal gezien is West-Brabant een groene tuin in één van de meest dichtbevolkte gebieden ter wereld: in een straal van 170 kilometer vanuit Bergen op Zoom wonen en werken zo'n 30 miljoen mensen – internationaal gezien. "We zijn omgeven door een extreem grote stedelijke conglomeratie", stelt hij.'U zit op een logistiek fantastische locatie. Een robuuste economische structuur, de meeste beroepstakken doen het goed. Allemaal sterke punten."
Maar er zijn ook zwaktes in West-Brabant: zoals weinig toonaangevende, beursgenoteerde ondernemingen. Er is nauwelijks netwerkvorming en versterking van de onderlinge banden. "Er is veel historie in West-Brabant maar helaas niet op dit vlak." Ook is er weinig massa: met dertig Maintenance-gerelateerde bedrijven in Woensdrecht heb je weinig volume ten opzichte van gebieden aan de Amerikaanse oostkust met drieduizend ondernemingen. "Maar u heeft wél Antwerpen in de achtertuin, als wereldstad."
Een enorme kans
Deze regio zou theoretisch gezien alles in huis hebben om mondiaal toonaangevend te worden, duurzaam en circulair. Er ligt een enorme kans, met de productie van veilig en gezond voedsel en duurzame materialen. Dat is de theorie. In de praktijk zijn er remmende factoren: een neerwartse sociaal-economische spiraal, onvoldoende innovatie, té weinig grensoverschrijdend denken de echte wil tot samenwerking ontbreekt.
Inveseren in kennis en netwerken
Er zijn echter eveneens kansen: investeren in nieuwe en betere producten en product-marktcombinaties (ppc's); nieuwe en betere processen op bedrijfs- en ketenniveau en vooral: het profiteren van de internationale ligging, met diverse internationale luchthavens op een bereisbare afstand. De sectoren die hiervan vooral profiteren zijn de combinatie agrofood/biobased, maintenance en gerelateerde branches als (onderhouds)techniek, logistiek met toegevoegde waarde, en zakelijke en kreatieve kennisdiensten. Daarbij is nodig: goed beroepsonderwijs en een 'leven lang leren'; een goede kennis-infrastructuur ten dienste aan de ondernemers. En: een bereikbaar en hoogwaardig vestigings- en woonklimaat.