Virtual Reality (VR) is één van de manieren om de vestingwerken weer zichtbaar en beleefbaar te maken, zo blijkt uit de donderdag gepresenteerde Vestingvisie. (Tekst: Han Verbeem Foto: Hammer & Tusk / Unsplash)
BERGEN OP ZOOM – De Bergse politiek is zich meer en meer bewust van de cultuurhistorische betekenis van de voormalige vesting van Van Coehoorn. "Het meesterwerk van misschien wel de grootste vestinbouwer van zijn tijd", zegt beleidsambtenaar Ton van Eekelen tegenover de Bergse raad. Donderdagavond was er in de raadszaal een presentatie van de nieuwe vestingvisie waarbij vooral het 'verborgen verleden' centraal staat. Het verleden dat vooral in verhalen en op indirecte wijze -zoals kijkvensters in de grond en projecten met virtual reality- zichtbaar kan zijn. Want negentig procent van de vestinggordel is verdwenen onder een metersdikke laag zand. Zó diep ligt de vesting begraven, dat zelfs de funderingen van de nieuwe stad de muren en gangenstelsels niet kunnen raken.
Toch komen delen van het verborgen verleden regelmatig tevoorschijn. Bij de aanleg van parkeerkelders of de bouw van hoogbouw stuiten de graafmachines regelmatig op het antieke muurwerk. Tot voor kort maakten de slopers korte metten met de ontdekkingen. Want er moet gebouwd worden en tijd is geld. Gelukkig is daar verandering in gekomen, aldus Van Eekelen.
Vrijetijdseconomie
Want de tijdgeest is veranderd en ook projectontwikkelaars zijn bereid mee te denken over het integreren van vestingmuren in de nieuwbouw. Zoals tanteLouise, bij de nieuwbouw van het ABG, op de plaats waar in 1747 de Fransen de vesting overwonnen. Tegelijk ziet de gemeente Bergen op Zoom kansen het concept van storytelling en de oude vesting biedt daarbij een 'unique selling point' voor de Bergse vrijetijdeseconomie.
Instappen op reidende trein
Twee jaar geleden kwam bij de Hof van Asselbergs, recht tegenover het station, een nagenoeg onaangetaste kelderconstructie tevoorschijn. Op deze plaats was een parkeeringang gepland voor het nieuwe appartementencomplex. De beleidsambtenaren gingen haastig in overleg met woningcorporatie Stadlander. "We moesten instappen op een rijdende trein", legt Van Eekelen uit. Gelukkig konden de plannen bijgestuurd worden: door de garage een kwart slag te draaien is de historische bunker bewaard gebleven. De bovenliggende woningen rustten nu letterlijk op betonnen palen en 'zweven' als het ware boven de vestingwerken. De Coehoorn-kelder is nu geheel gerestaureerd en moet een toeristische trekpleister worden die zijn weerga niet kent. "Hiervoor komen de mensen speciaal vanuit Amsterdam naar Bergen op Zoom", klinkt het lyrisch vanachter de bestuurstafel in de raadszaal. Het heeft een behoorlijk bedrag gekost -hoeveel exact, dat wordt niet gemeld- maar het is wel duidelijk dat het een éénmalige exersitie is.
Boschpoort
Raadslid Corry Damen (Groen Links) merkt op, dat de gemeente selectief omgaat met het presenteren van de ontdekkingen. Aan de ene kant wordt veel moeite besteed aan het opknappen van de waterlinie met het Ravelijn en de Waterschans. "Maar als de Boschpoort tevoorschijn komt bij opgravingen aan de Auvergnestraat, dan zijn de uitvoerders er als de kippen bij om de de poort weer met zand af te dekken", zegt het raadslid. Dat klopt, moet beleidsambtenaar Van Eekelen toegeven. "We kunnen niet altijd een vondst blijvend zichtbaar maken. Maar dan is het wél goed om te weten wat we gevonden hebben en het te registreren voor de toekomst."
Nedalco-terrein
En er zijn wel meerdere poorten bekend die nog gedeeltelijk ondergronds aanwezig zijn. Zoals de Sint Jacobspoort nabij het Hamplein. "Die blijft voorlopig ook onder de grond", zegt Van Eekelen met stelligheid. Saillant détail, dat donderdag niet in de raadszaal is vermeld: in 1999 heeft Nedalco de gemeente Bergen op Zoom ruim 52.000 euro (115.000 in guldens) geschonken bij het 100-jarig bestaan van het bedrijf, bedoeld om de ondergrondse resten van de Jacobspoort zichtbaar te maken. De gemeenteraad heeft ingestemd met de restauratie van de poort maar het gereserveerde bedrag is in 2002 echter weggeboekt en aangewend voor een nieuwe bestemming: het opknappen van de Spiritusschoorsteen. En, zo is in het raadsbesluit vastgelegd: "Voor wat betreft de visualisering van de Sint Jacobspoort kunnen wij in de toekomst bij de verdere ontwikkeling van dit gebied alsnog realisering ervan meenemen."
Kijkvensters en VR-brillen
Wat wil de gemeente dan wél doen bij het 'zichtbaar maken' van de vestinggordel "Bijvoorbeeld accenten aanbrengen in het straatplaveisel", zegt Van Eekelen. Of het plaatsen van glazen 'kijkvensters' op plaatsen waar het muurwerk dichtbij de oppervlakte zit. Vooralsnog herrijst de roemruchte vesting van Menno van Coehoorn alleen in digitale vorm, als virtual reality – met een VR-bril te zien vanaf de Peperbus als een historisch panorama. Want geld voor peperdure herstel- en opgraafwerkzaamheden is er niet. Direct volgend op de raadspresentatie is de Bergse politici een ander doorkijkje gepresenteerd, namelijk de financiële vooruitzichten voor de komende jaren. En met een beetje geluk, lukt het dit college -mits de coalitie het tot 2026 uithoudt- om dat jaar de nettoschuldquote van 90 procent te bereiken.