Op de foto: de restanten van de Sint Jacobspoort. Deze poort is rond 1500 gebouwd en was ongeveer even groot als de nu nog bestaande Lievevrouwepoort. Ook is bij de opgraving een stuk van de aansluitende stadsmuur gevonden. (Tekst: Han Verbeem. Foto: gemeente Bergen op Zoom / T. van Eekelen)
BERGEN OP ZOOM – De historische Sint Jacobspoort is deze week uitgegraven. De poort geldt als ‘broertje’ van de Lievevrouwenpoort en is gebouwd ter bescherming van de haveningang. Bij de werkzaamheden aan de nieuwbouwwijk Soete Veste, op het voormalige Nedalco-terrein, kwamen de basisfundamenten tevoorschijn. De poort zal opgenomen worden in de nieuwe wijk, zo heeft het college van B&W laten weten. De plannen voor de restauratie dateren al van 1998.
Van de poort is veel verloren gegaan. Ooit bestond deze uit twee ronde torens en een poortdoorgang met valhek. Bij de modernisering van de vestingwerken in de 17e en 18e eeuw werd de poort overbodig en raakte in verval. Eén van de torens bleef uiteindelijk bewaard en diende als kruithuis, en is tot omstreeks 1830 nog te zien op historische kaarten. In de jaren daarna is ook de laatste toren afgetopt tot het maaiveld en de resterende delen verdwenen onder het zand.
Weer zichtbaar maken
“De Jacobspoort is beschermd en dit relict zullen we weer zichtbaar maken in de openbare ruimte”, zo laat woordvoerder Erwin Stander weten namens het college van B&W. “We zullen eerst nog archelologisch onderzoek doen om te kijken wat er nog ligt en hoe de delen behouden kunnen blijven.” Bij de uitgraving kwamen deze week niet alleen de delen van de poort, maar ook van de vroegere stadsmuurt tevoorschijn.
Restauratieplannen sinds 1999
De plannen voor eerherstel van de Sint Jacobspoort zijn niet nieuw. Op 30 september 1999 heeft de toenmalige alcoholproducent Nedalco, ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan, een bedrag van 115.000 gulden (52.185 euro) aan de gemeente geschonken. Dit voor de ‘consolidatie en presentatie’ van de Sint Jacobspoort om deze in het straatbeeld terug te brengen. Dat is er uiteindelijk nooit van gekomen. Het bedrag stond ‘geparkeerd’ op een gemeentelijke rekening en het college kwam in november 2002 met een raadsvoorstel om het geld te gebruiken om de Nedalco-schoorsteen op te knappen. Het voorstel is destijds aanvankelijk afgewezen door de raad, alleen de toenmalige partijcombinatie BSD/D66 en de VVD stemden vóór. Op dat moment was de schoorsteen nog eigendom van Nedalco, hoewel er al onderhandeld werd over de aankoop van het fabrieksterrein (het uiteindelijke aankoopbesluit is in december 2005 genomen). Later is de schenking door het college alsnog ingezet voor het opknappen van de schoorsteen. De restauratie van de Jacobspoort zou namelijk pas op een later moment aan de orde zijn, als de nieuwbouwwijk in ontwikkeling komt. Dit moment lijkt dus nu aangebroken.
Archeologisch onderzoek
Hoe en op welke manier de historische poort in de wijk zal worden opgenomen, is echter nog niet duidelijk. “We zullen eerst nog archelologisch onderzoek doen om te kijken wat er nog ligt”, aldus Stander. Vervolgens wordt bekeken hoe het muurwerk in het straatbeeld kan worden ingepast.
Overige poorten
De Sint Jacobspoort is niet de enige stadspoort op het voormalige Nedalco-terrein. Ook de Hampoort, de Waterpoort en de Houtpoort maakten deel uit van de middeleeuwse stadsversterking. De Ham- en Houtpoort zijn in de loop der tijd echter gesloopt voor de industriebebouwing op het terrein. “Hoewel er nog wel sporen zijn van deze bouwwerken.” Door de bouw van het Groot Arsenaal, wijzingingen aan de haveningang en de uitbreidingen van Nedalco is van deze drie stadspoorten veel verloren gegaan, “dus hier verwachten we niets meer van”, aldus Stander. “Met het nog uit te voeren archeologisch onderzoek weten we dan pas wat hier nog van over is. Evenals van het bij de Waterpoort aanwezige affuitenmagazijn.” Enkele maanden geleden maakte de Vereniging Binnenstad (VB) de gemeente nog attent op de aanwezige vestingwerken en poorten op het terrein. De VB vreesde, dat bij de bouwplannen van de Soete Veste de poorten mogelijk verloren zouden gaan. Wat betreft de Sint Jacobspoort lijkt deze vrees dus ongegrond.