Tekst: Han Verbeem, foto's: Hans-Jorg van Broekhoven
BERGEN OP ZOOM – Het kostte enige moeite, maar uiteindelijk wisten wethouder Barry Jacobs en leden van kunstsociteit Arsis het vernieuwde Esperanto-monument aan de kop van het Bolwerk te onthullen. Met meterslange stokken, waaraan messen en haken bevestigd waren, konden ze het hernieuwde monument van de verhullende laag landbouwplastic ontdoen. Het resultaat: een getransformeerd, spiegelend kunstwerk dat de komende dagen te zien is als Esperanto Reflex Monument.
De monumentale zuil is voorzien van spiegeldende beplating en ook rondom het werk staan reflectieplaten opgesteld. Met deze 'happening' is het weekeinde van Kunst in de Monmenten officieel van start gegaan. Het thema van dit weekeinde is – hoe kan het ook anders – 'In Europa'.
Geconstrueerde taal
Esperanto is een geconstrueerde taal die door twee miljoen mensen in 120 landen wereldwijd wordt gesproken. De taal is aan het eind van de 19e eeuw bedacht door de Poolse oogarts Lejzer Zamenhof als internationale wereldtaal, onafhankelijk van nationale belangen. Omdat diverse Europese landen in die tijd streden om de wereldheerschappij, lag het streven naar een neutrale taal politiek zeer gevoelig. Daarom werkte Zamenhof onder het pseudoniem Dr. Esperanto, dat zoveel betekent als 'hij die hoop koestert'.
Esperanto in Bergen op Zoom
In 1926 wordt een RK Esperanto-studieclub opgericht door de Rooms Katholieke Militaire Vereeniging in Bergen op Zoom. De naam luidt: 'Nia Katolika Idealo' (NKI). In juli 1931 ontstaat bij de NKI het idee voor een 'Zamenhofmonument'. Van de drie ontwerpen komt die van Mario Santuz als winnaar uit de bus: een naald met wereldbol. Santuz is een Bergse terrazzowerker van Italiaanse herkomst. De gemeente gaat akkoord met plaatsing van het monument, ondanks bezwaren van de dienst gemeentenwerken over de kwetsbaarheid van het werk.
Oprichting in 1933
In 1933 kan het beeld geplaatst worden. Op 29 juli van dat jaar verricht burgemeester P.A.F. Blom de onthulling in het bijzin van Lidia Zamenhof, de dochter van de Esperanto-bedenker. "Een onzekere tijd waarin de Eerste Wereldoorlog in Europa nog nasmeulde, om jaren later weer te ontvlammen als Tweede Wereldoorlog", sprak wethouder Jacobs. "Het is ook bijzonder te noemen, dat in deze tijd in Bergen op Zoom een monument voor de Esperanto-taal is opgericht." In Nazi-Duitsland was de taal verboden en bij de Duitse inval van 1940 zijn daarom de herdenkingsplaquettes van het monument door de Bergse samenleving snel verwijderd en veiliggesteld. Na de bevrijding zijn deze weer opnieuw aangebracht. In de naoorlogse tijd verdween echter de belangstelling voor het Esperanto en ook het monument raakte in verval. Tot het gemeentebestuur besloot om het kunstwerk in 1999 te restaureren en in het jaar 2000 is het vernieuwde monument herplaatst. Ditmaal was de kleinzoon van Zamenhof bij de onthulling aanwezig, Dr. L.C. Zaleski-Zamenhof. Ook ontwerper Mario Santuz behoorde tot de aanwezigen.
Europese verbondenheid
En nu, anno 2018, volgt opnieuw een onthulling van het met spiegels bekleede kunstwerk. "Zo wordt aandacht gegeven aan de Europese gedachte van 2018: verbondenheid en vrede én Esperanto als wereldtaal met als basis: elkaar verstaan. Esperanto en Europa ontmoeten elkaar in het Esperanto Reflex Monument."
Er werd voor de onthulling een gedicht in het Esperanto voorgelezen.